Eğitim-Bir-Sen’den kapsamlı odak analiz raporu

Eğitim-Bir-Sen Stratejik Araştırmalar Merkezi (EBSAM) tarafından hazırlanan “Mesleki ve Teknik Eğitimin Son On Yılı ve Geleceği: Tespitler ve Öneriler” başlıklı odak analiz çalışması kamuoyuyla paylaşıldı. Rapor, Türkiye’de mesleki ve teknik eğitimin son on yıldaki dönüşümünü veriye dayalı biçimde ele alırken, istihdam odaklı ve nitelikli insan kaynağı yetiştirilmesine yönelik yapısal reform ihtiyacına dikkat çekiyor.

Uluslararası modeller karşılaştırıldı

Çalışmada Almanya, Japonya, Finlandiya, Birleşik Krallık ve Güney Kore olmak üzere beş ülkenin mesleki ve teknik eğitim sistemleri ayrıntılı biçimde incelendi. Bu ülkelerdeki modeller;

• okul–işletme iş birlikleri

• iş temelli öğrenme uygulamaları

• program esnekliği

• mezunların istihdama geçiş mekanizmaları

başlıkları altında değerlendirilerek Türkiye için karşılaştırmalı bir çerçeve oluşturuldu.

Mesleki eğitimde öğrenci oranı geriliyor

Rapora göre Türkiye’de mesleki ve teknik ortaöğretimde 1 milyon 681 bin öğrenci bulunmasına rağmen, bu alanın ortaöğretim içindeki payı son on yılda yüzde 36’dan yüzde 31,5’e geriledi. OECD ülkelerinde mesleki programlara katılım oranı ortalama yüzde 44 seviyesindeyken, Türkiye’nin bu ortalamanın belirgin biçimde altında kalması dikkat çekiyor.

Mesleki eğitim merkezleri büyüyor ama yeterince tanıtılamıyor

Mesleki eğitim merkezlerine kayıtlı öğrenci sayısı 2016’da 36 bin 619 iken, 2025 itibarıyla 420 bin 330’a yükseldi. Ancak raporda, bu hızlı artışa rağmen merkezlerin tanıtımı, rehberlik faaliyetleri ve sektör iş birliklerinin yeterli olmadığı vurgulanıyor. Merkezlerin “cazibe merkezi” hâline getirilmesi gerektiği ifade ediliyor.

Özel sektör katkısı yetersiz

OECD ülkelerinde mesleki eğitimde özel sektör katkısı ortalama yüzde 23 seviyesindeyken, Türkiye’de bu oran yalnızca yüzde 6,4. Raporda, özel sektörün mesleki eğitime daha güçlü biçimde dâhil edilmesini sağlayacak teşvik mekanizmalarının hayata geçirilmesi gerektiği belirtiliyor.

Mezunlar istihdam yerine üniversiteyi seçiyor

Analize göre mesleki ve teknik ortaöğretim mezunlarının büyük bölümü doğrudan istihdama yönelmek yerine üniversite sınavına giriyor. 2024 yılında 360 bin 81 mezunun 352 bin 545’i yükseköğretime geçiş için sınava başvurdu. Bu durum, mesleki eğitim–istihdam bağının yeterince kurulamadığını ortaya koyuyor.

NEET oranında OECD lideriyiz

Türkiye, 18–24 yaş grubunda ne eğitimde ne istihdamda olan (NEET) genç oranında yüzde 31 ile OECD ülkeleri arasında ilk sırada yer alıyor. Raporda, bu gençlere yönelik hedefli mesleki yönlendirme ve sertifikalı eğitim programlarının geliştirilmesi gerektiği vurgulanıyor.

Öğretmen başına düşen öğrenci sayısı avantaj olabilir

Mesleki ve teknik ortaöğretimde öğretmen başına düşen öğrenci sayısı 11 olarak ölçülürken, bu rakam OECD ortalaması olan 14’ün altında. Rapora göre bu kapasite, kısa süreli ve sertifikalı mesleki programlarla daha etkin değerlendirilebilir.

Analiz: Neden acil reform şart?

EBSAM raporu, mesleki eğitimin yalnızca okul temelli değil, istihdamla doğrudan bağlantılı bir yapıya kavuşturulmasının zorunlu olduğunu ortaya koyuyor. Almanya ve Güney Kore gibi ülkelerde mesleki lise mezunlarının istihdam oranının yüzde 89’a ulaşması, Türkiye için güçlü bir referans olarak gösteriliyor.

Raporda öne çıkan öneriler

Raporda şu temel öneriler sıralanıyor:

• Mesleki eğitime yönelim için erken yaşta kariyer rehberliği güçlendirilmeli

• Mesleki eğitimin ortaöğretimdeki payını artıracak yapısal politikalar uygulanmalı

• Mesleki eğitim merkezleri kurumsal olarak güçlendirilmeli

• Özel sektörün mesleki eğitime katılımı teşvik edilmeli

• Mezunların doğrudan istihdama geçişi desteklenmeli

• Yüksek NEET oranlarına karşı sertifikalı mesleki eğitimler yaygınlaştırılmalı

Raporun tamamını okumak için: https://www.ebs.org.tr/storage/publication/6953e1200b82f1767104800.pdf