Sokakta mikrofon uzatılan vatandaş ayçiçek yağı zammından yakınmakta TÜİK'e göre de haklı. Aynı durum mısırözü yağı için de, tavuk eti için de geçerli.

? Ev eşyasına gelen zamlar dudak uçuklatacak cinsten. Televizyon fiyatları bir yılda yüzde 100 artmış.

? Vatandaşı canından bezdiren elektrik ve doğalgazda ise meğer zamlar çok düşükmüş. Bu nasıl mı olmuş, bir bilsek!

Vatandaş açıklanan enflasyon oranlarına inanmıyor. Bu tartışma götürmeyecek bir gerçek. Oran, tahmin edilenden yüksek bile açıklansa, bu sefer de “Gerçek çok daha yüksekti, ancak buraya indirebildiler” diye fikir yürütülüyor, görüş dile getiriliyor.

Vatandaşın hesaplanan fiyat endeksinin 400 kadar mal ve hizmetten oluştuğunu, ortaya çıkan oranın bir ortalamayı gösterdiğini dikkate almasını beklemek ne kadar gerçekçi? Vatandaş, ne tükettiğine bakıyor, o tüketim için ödediği paradaki değişime bakıyor ve kendi harcamasından yola çıkarak bir enflasyon hesabı yapıyor.

Aslında herkesin kendine ya da ailesine özgü bir enflasyonu var. Toplumun büyük bir kesimi harcamasının çok önemli bir bölümünü gıdaya ve zorunlu harcamalara ayırmak durumunda kaldığı için bu harcamasındaki artışı çok doğal olarak “Enflasyon oranı budur” diye okuyor.

Ayçiçek yağından yakınanlar haksız mı?
TÜİK’in hesapladığı tüketici fiyatları endeksinde gıda ve alkolsüz fiyatları endeksinde gıda ve alkolsüz içeceklerin payı yüzde 25.94. Vatandaş her 100 liralık harcamasının 26 lirasını gıdaya yapıyor. Bu 26 lira, dar gelirli vatandaşlarda belki 30’a, 40’a, 50’ye çıkıyor. Dolayısıyla gıda maddelerine gelen zamlar vatandaşın açıklanan ortalama orana kuşkuyla bakmasında en büyük etken.

TÜİK’in TÜFE hesaplamasında kullandığı fiyatlardan yola çıkarak ana harcama gruplarının bazılarında son bir yılda hangi kalemlerde yüksek fiyat artışı olmuş, buna baktık. Sıralamayı harcama grupları itibarıyla en yüksek zamlardan aşağı doğru yaptık.

Sokak röportajlarında vatandaşa mikrofon uzatan genç arkadaşlarıma söylenenlerin ne kadar doğru olduğu sayılarla da kanıtlandı. Örneğin son bir yılda gıda maddeleri arasında fiyatı en çok artan yüzde 57 ile ayçiçek yağı olmuş. (Kabartma tozunda yüzde 9 binlik bir artış var ama önemli olan tüketimdeki ağırlık.) Gıda maddeleri arasında ikinci sırayı yüzde 51 zam ile mısırözü yağı, üçüncü sırayı da yüzde 50 zam ile margarin alıyor.

Tavuk eti ve yumurtadaki yüzde 46 ve yüzde 44’lük zamlar da dikkat çekici. Vatandaş kırmızı ete göre ucuz diye tavuk etine yönelmek istiyor ama karşısına yüzde 46’lık zam çıkıyor.

Ulaştırma zamları rekor kırıyor
TÜFE’de yüzde 15.49 ile ikinci en yüksek ağırlığa sahip grup ulaştırma. Bu gruptaki zamlar müthiş.

Hadi yüzde 107 ve yüzde 71 zam gören otomobilleri bir kenara koyalım; nasıl olsa herkes otomobil alma durumunda değil. Ama ya köprü geçiş ücreti... Ya benzine, motorine gelen zamlar... Ya araç tamirine ödenen ücretler...

Gel de ev eşyası al!
TÜFE’deki ağırlığı yüzde 8.64 olan ev eşyası grubunda da çok yüksek zamlar var. Adeta "Gücün yetiyorsa gel de al” dedirtecek zamlar...

Bu gruptaki zam sıralamasında bulaşık makinesi yüzde 74 ile ilk sırada. Bir yılda yüzde 50’den fazla zam gören üç ürün de yatak bazası ile çift ve tek kişilik yatak.

Eğlence ve kültür grubunda yer alan televizyonun da son bir yılda yüzde 100 zam gördüğünü belirtelim.

DOĞALGAZ, ELEKTRİK VE SU ZAMMI DÜŞÜK KALMIŞ
Konut ile ilgili harcamalar TÜFE’de yüzde 15.36 ağırlığa sahip. Bu grup kapsamında çok önemli harcama kalemleri var ve bunlar vatandaşın en çok yakındığı kalemler arasında bulunuyor.

Vatandaş ne diye şikayet ediyor; “Elektriği, doğalgazı, suyu, kirayı ödedim mi elime bir şey kalmıyor” diyor ya, işte o!

Peki bu dört kalemde son bir yıldaki zam oranı ne kadar olmuş, TÜİK’e göre tabii ki, bakalım.

“Su yüzde 17,57, elektrik yüzde 12.29, kira yüzde 10.99, doğalgaz yüzde 8.48.”

Bu dört kalemden yalnızca su genel TÜFE artışı ile aynı düzeyde, diğer üçü daha düşük gerçekleşmiş.

Vatandaş durup dururken bu harcamalara işaret ederek “Yandım Allah” diye haykırmayacağına göre özellikle elektrik ve doğalgazdaki zam oranının nasıl böyle düşük kaldığı doğrusu merak konusu oluyor.

Bu oranların mutlaka bir izahı vardır, olmalıdır da ama biz bilmiyoruz.

NASIL YÜZDE 17.53 OLDU?
Böylesine çok yüksek oranlı zamlar varken son bir yıldaki TÜFE artışı nasıl mı yüzde 17.53 oldu, buna bakmak gerek.

Haziran ayı itibarıyla yıllık fiyat değişimine konu 387 kalem mal ve hizmet var. Bazı kalemler mevsimsel olduğu için listeye girmedi. Bu 387 kalem mal ve hizmetteki zam ve fiyat düşüşü dağılımı şöyle:

"5 kalemde yüzde 100'ün üstünde, 11 kalemde yüzde 50 ile yüzde 100 arası, 189 kalemde yüzde 17.57 ile yüzde 50 arası, 159 kalemde sıfır ile yüzde 17.57 arası artış oldu. Üç kalemde fiyatlar değişmedi. 20 kalemde ise fiyatlar geriledi."

Ortalama artış da böylece yüzde 17.53 olarak hesaplandı.